Disleksija je specifična smetnja u razvoju učenja čitanja i pored normalne inteligencije, dobrog vida i sluha, sistematskog učenja i obuke, motivacije i drugih povoljnih edukativnih, psiholoških i socijalnih uslova. Ona predstavlja značajan raskorak između stvarnog(postojećeg) i očekivanog nivoa čitanja u odnosu na mentalni uzrast. Nivo čitanja mora biti najmanje 18 meseci ispod nivoa očekivanog za uzrast. Disleksija se takođe definiše kao nemogućnost, odnosno poremećaj učenja čitanja koji se inicijalno ispoljava smetnjama u učenju čitanja i nesposobnošću u manipulisanja pisanom rečju za razliku od govorne. Da bi se neko dete dijagnostikovalo kao disleksično, njegov koeficijent inteligencije mora biti u rangu proseka ili iznad proseka, što znači da koeficijent inteligencije ne sme biti ispod 90 jer je onda posledica smetnji kognitivni deficit i ne može se okarakterisati kao disleksija. Ne smeju postojati smenje na vizuelnom, autitivnom i neurološkom nivou jer tada su tada smetnje posledica ovih faktora i tada se takođe ne može postaviti dijagnoza disleksije.
Klinička slika disleksije varira među decom i odraslima i retko ko ispoljava sve simptome i karakteristike. Ona podrazumeva deficite vizuelne obrade, fonološkog kodiranja i razumevanja jezika, odnosno deficite svih modaliteta percepcije koji obuhvataju brzu obradu informacija. Često se u praksi sreću slučajevi koji mogu da liče na disleksiju ali se uz jedan dobar, kontinuiran i metodološki ispravan pristup čitanje u poptunosti savladava. Tada je reč o nesavladanoj tehnici čitanja. Ali ono što je za disleksiju karakteristično jeste da su greške stalne i konstantne. Neke od karakteristika su:
- nije usvojena glasovna analiza i sinteza,
- nemogućnost povezivanja grafema sa fonemom(slovo-glas),
- premeštanje ili umetanje glasova i slogova u rečima,
- zamena sličnih grafema (b-d, b-p, m-n, n-u, m-u, a-e) pa se tako dobar čita kao bodar, bebica kao dedica itd.
- Zamena slogova (od-do, on-no mi-im)
- Zamena reči (dobar-obad, mračni-mačka)
- Dodavanje glasova i slogova u rečima (brada-barada, brod-borod)
- Ponavljanje delova reči (najčešće početni slog)
- Nemogućnost praćenja slovnog ili brojčanog niza (slon-soln, 23-32)
- Vraćanje na već pročitani red
- Izostavljanje celih reči ili redova
- Čitanje iste reči na nekoliko pogrešnih načina
- Nerazumevanje pročitanog.
Deo ovih simptoma može se javiti i kod određenog broja dece koja nemaju disleksiju, što često zbunjuje roditelje i nastavnike. Međutim, simptomi kod dece s disleksijom su brojniji, jače izraženi i dugotrajniji-konstantni su. Zato je važno razlikovati decu koja imaju prolazne smetnje u čitanju i pisanju-nesavladana tehnika čitanja, decu koja imaju trajne smetnje -disleksija i decu koja imaju poremećaj čitanja uzrokovan nižim koeficijentom inteligencije od proseka kako bi se pristupilo radu na adekvatan način.
U najvećem broju je nasledna i uticaj genetike je procenjen na 60-85% u zavisnosti od autora, zemlje i gramemsko-fonemske korespodencije. Na globalnom nivou se procenjuje da je broj školske dece sa disleksijom između 5 i 10%. Rani znaci disleksije se teško uočavaju pre nego što dete krene u školu i najčešće se dijagnostikuje na ranom školskom uzrastu kada dete počene da zaostaje za vršnjacima. Neki od ranijih znakova mogu biti:
- Kasno progovaranje
- Teškoće u usvajanju novih reči
- Problemi u pravilnom formiranju reči, odnosno supstituisanje i obrtanje glasova i slogova u rečima
- Teškoće pamćenja i imenovanja slova, brojeva i boja
- Učenje pesmica i pravljenje rima im takođe predstavlja teškoću
Kada dete krene u školi simptomi disleksije postaju očigledniji i neki od njih mogu biti:
- Problemi procesuiranja i razumevanja auditivnih informacija
- Teškoće pronalaženja odgovarajućih reči ili formiranja odgovora na pitanje
- Problemi zapamćivanja sekvenci
- Teškoće uviđanja sličnosti i razlika između slova i reči
- Potrebno im je neobično mnogo vremena da završe zadatke koji uključuju čitanje
- Izbegavanje aktivnosti koje uključuju čitanje
Ukoliko primetite neke od ovih simptoma obratite se logopedu radi detaljnog testiranja i eventualnog postavljanja dijagnoze i uključivanja u tretman.
Disgrafija je specifična smetnja u razvoju,učenju i sticanju sposobnosti pisanja i pored postojanja normalne inteligencije, dobrog vida sluha ali i povoljnih edukativnih i socijalnih uslova. Na disgrafiju možemo posumnjati kada je rukopis deteta nečitak, loše organizovan na papiru, reči se međusobno preklapaju ili je prostor između njih neujednačen, često se slova docrtavaju , izokreću na suprotnu stranu, izostavljaju, zamenjuju kao u čitanju, pritisak olovke može biti ili preslab ili prejak. Učestalost disgrafije se kreće od 6 do 22% i mnogo je češći kod dečaka nego kod devojčica.
Diskalkulija je poremećaj u računanju, tj. usvajanju matematičkih relacija i operacija. Sposobnost računanja je znatno ispod očekivanog nivoa u odnosu na uzrast deteta, opšte intelektualne sposobnosti i školovanje.
Disortografija podrazumeva otežano savladavanje pravilnog, gramatički, sintaksički i uopšte jezički ispravnog pisanja pisanog teksta, tj. pravopisa maternjeg jezika u vreme kada su ga deca istog uzrasta, normalnih intelektualnih sposobnosti i iste edukacije već savladala.